Guadeloupe neMartinique dzine mwero wepamusoro-soro wekenza yeprostate munyika, uye chlordecone yave ichishandiswa zvakanyanya muminda kweanopfuura makore makumi maviri.
Tiburts Cleon akatanga kushanda achiri mudiki paminda mikuru yemabhanana yeGuadeloupe. Kwemakumi mashanu emakore, akashanda zvakaoma muminda, achipedza maawa akawanda ari muzuva reCaribbean. Zvino, mwedzi mishoma abva pamudyandigere muna 2021, akabatwa cancer yeprostate, chirwere chakabata vazhinji vaaishanda navo.
Kurapa uye kuvhiyiwa kwaKleon kwakabudirira zvikuru, uye anozviona seane rombo rakanaka kuti akapora. Nekudaro, mhedzisiro yehupenyu hwese yeprostatectomy, senge weti incontinence, kushaya mbereko uye erectile dysfunction, inogona kushandura hupenyu. Somugumisiro, vazhinji vevashandi vaKleon vanonzwa vachinyara uye vasingadi kutaura pachena nezvematambudziko avo. “Upenyu hwakachinja pandakabatwa kenza yeprostate,” akadaro. "Vamwe vanhu vanorasikirwa nechido chekurarama."
Hasha dzevashandi dzakanga dzakakwirira. Pese panouya nyaya yechlordecone, kune hasha zhinji dzakanangana kune avo vane masimba - hurumende, vagadziri vemishonga yezvipembenene uye indasitiri yemabhanana.
Jean-Marie Nomertain akashanda muminda yemabhanana yeGuadeloupe kusvika muna 2001. Iye zvino ava munyori mukuru weGeneral Confederation of Labor yechitsuwa ichi, inomiririra vashandi veminda. Anopomera dambudziko kuhurumende yeFrance nevagadziri vemabhanana. "Kwaive kuchetura nemaune nehurumende, uye vaiziva zvizere nezvemhedzisiro," akadaro.
Zvinyorwa zvinoratidza kuti kubvira muna 1968, chikumbiro chemvumo yekushandisa Chlordecone chakarambwa nekuti zvidzidzo zvakaratidza kuti yaive muchetura kumhuka uye nenjodzi yekusvibiswa kwezvakatipoteredza. Mushure mekurukurirano yakawanda yehutungamiri uye mimwe mibvunzo yakawanda, dhipatimendi rakazoshandura chisarudzo charo ndokubvumira kushandiswa kweChlordecone muna 1972. Chlordecone yakashandiswa kwemakore makumi maviri.
Muna 2021, hurumende yeFrance yakawedzera gomarara reprostate kune rondedzero yezvirwere zvepabasa zvine chekuita nekufumurwa kwemishonga yezvipembenene, kukunda kudiki kwevashandi. Hurumende yakaumba homwe yemari yekuripa vanhu vanenge vawirwa nedambudziko iri, uye pakazopera gore rapfuura, zvikwereti zana nemakumi matanhatu nesere zvakanga zvatambirwa.
Kune vamwe, ishoma, yakanonoka. Yvon Serenus, purezidhendi weMartinique Union of Agricultural Workers Akaiswa Chepfu neMishonga Yezvipembenene, anofamba nemuMartinique achishanyira vashandi veminda vanorwara. Kufamba kweawa kubva kuguta guru reFort-de-France kuenda kuSainte-Marie, minda yebhanana isingaperi inotambanukira kusvika kumusoro-chiyeuchidzo chakasimba chekuti indasitiri yemabhanana ichiri kukanganisa nyika nevanhu vayo.
Mushandi waakasangana naSilen panguva ino aive achangobva pamudyandigere. Aingova nemakore 65 uye achifema achibatsirwa nemudziyo unofambisa mhepo. Sezvavakatanga kukurukura muchiCreole nokuzadza mafomu, akakurumidza kuona kuti kwakanga kuri nhamburiko yakawandisa. Akanongedzera patafura painge pakanyorwa neruoko. Yakaronga zvinenge 10 zvirwere, kusanganisira "dambudziko reprostate" raakaonekwa kuti anaro.
Vazhinji vevashandi vaakasangana navo vairwara nezvirwere zvakasiyana-siyana, kwete kenza yeprostate chete. Kunyangwe paine tsvagiridzo yezvimwe zvinokonzeresa chlordecone, senge matambudziko ehomoni nemoyo, ichiri kushomeka kuti iwande muripo wakawedzerwa. Iri rimwe danho rinorwadza kuvashandi, kunyanya madzimai, avo vanosara vasina chinhu.
Kukanganisa kwechlordecone kunosvika kure kupfuura vashandi vekurima. Kemikari iyi inosvibisawo vagari vemunzvimbo iyi kuburikidza nechikafu. Muna 2014, zvakafungidzirwa kuti 90% yevagari vaive nechlordecone muropa ravo.
Kuderedza kuratidzwa, vanhu vanofanira kudzivisa kudya zvokudya zvine utachiona zvakarimwa kana kubatwa munzvimbo dzine utachiona. Dambudziko iri rinoda shanduko yehupenyu hurefu, uye hapana magumo pakuona, sezvo chlordecone inogona kusvibisa ivhu kusvika kumakore mazana matanhatu.
MuGuadeloupe neMartinique, kurarama kubva panyika haisi tsika, asi imwe ine nhoroondo dzakadzika midzi. Mapindu eCreole ane nhoroondo refu pazvitsuwa zvacho, achigovera mhuri dzakawanda zvokudya nemiti yemishonga. Iwo ufakazi hwekuzvigutsa kwakatanga nezvizvarwa zvechitsuwa ichi uye kwakaumbwa nezvizvarwa zvenhapwa.
Nguva yekutumira: Kubvumbi-01-2025